شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر تربیت اخلاقی در محتوای کتب درسی ابتدایی
کلمات کلیدی:
تربیت اخلاقی, کتاب درسی ابتدایی, تحلیل مضمون, ارزش‌های اخلاقی, آموزش و پرورشچکیده
هدف این پژوهش شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر تربیت اخلاقی در محتوای کتاب‌های درسی دوره ابتدایی با رویکرد کیفی است. این مطالعه به روش کیفی و با بهره‌گیری از تحلیل مضمون انجام شد. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۹ نفر از معلمان ابتدایی، مؤلفان کتب درسی و متخصصان تعلیم و تربیت در شهر تهران جمع‌آوری شد. نمونه‌گیری به‌صورت هدفمند انجام گرفت و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار NVivo استفاده شد و فرآیند کدگذاری و استخراج مضامین اصلی و فرعی طی چند مرحله بررسی و بازبینی گردید. تحلیل داده‌ها منجر به استخراج سه مقوله اصلی شامل: «بازنمایی ارزش‌های اخلاقی در محتوا»، «رویکردهای آموزشی در تبیین اخلاق»، و «عوامل زمینه‌ای مؤثر بر تربیت اخلاقی» گردید. هر یک از این مقوله‌ها شامل زیرمقوله‌هایی مانند تأکید بر فضایل فردی، استفاده از داستان و روایت، نقش معلم، ساختار کتاب‌های درسی، تفاوت‌های فرهنگی و سیاست‌های کلان آموزشی بود. همچنین مصاحبه‌ها نشان داد که مفاهیم اخلاقی در کتاب‌های درسی ابتدایی به‌صورت پراکنده، سطحی و بدون انسجام نظام‌مند ارائه شده‌اند. یافته‌ها بیانگر آن است که تربیت اخلاقی در کتب درسی ابتدایی نیازمند بازنگری در محتوا، به‌کارگیری رویکردهای تلفیقی، توجه به تنوع فرهنگی و توانمندسازی معلمان است. پیشنهاد می‌شود در برنامه‌ریزی درسی آینده، مفاهیم اخلاقی به‌صورت هدفمند، یکپارچه و مبتنی بر تجربه زیسته دانش‌آموزان طراحی شوند.
دانلودها
مراجع
Kohlberg, L., & Hersh, R. H. (1977). Moral development: A review of the theory. Theory into Practice, 16(2), 53–59.
Leming, J. S. (2000). Tell me a story: An evaluation of a literature-based character education program. Journal of Moral Education, 29(4), 413–427.
Lickona, T. (1991). Educating for Character: How Our Schools Can Teach Respect and Responsibility. Bantam Books.
Narvaez, D. (2006). Integrative ethical education. In M. Killen & J. Smetana (Eds.), Handbook of Moral Development (pp. 703–733). Lawrence Erlbaum.
Nucci, L., & Narvaez, D. (2008). Handbook of Moral and Character Education. Routledge.
Thornberg, R. (2008). School children's reasoning about school rules. Research Papers in Education, 23(1), 37–52.
