نقدی بر محتوای كتب درسی جمهوری اسلامی ایران در خصوص كشورهای آذربایجان و ارمنستان
کلمات کلیدی:
آذربایجان, ارمنستان, کتب درسی, نقد محتوا, سیاست‌گذاری آموزشیچکیده
این پژوهش با هدف نقد و بررسی محتوای ارائه‌شده درباره کشورهای آذربایجان و ارمنستان در کتب درسی جمهوری اسلامی ایران و سنجش میزان هم‌خوانی آن با واقعیت‌های تاریخی، فرهنگی و سیاسی انجام شد. پژوهش حاضر از نوع کیفی ـ تحلیلی و بر پایه روش کتابخانه‌ای است. داده‌ها با مطالعه کلیه مطالب مربوط به دو کشور در کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم ابتدایی در بازه پنج‌ساله منتهی به ۱۴۰۲ گردآوری شد. منابع مکمل شامل کتاب‌های راهنمای معلم، مقالات مرتبط، و اسناد و گزارش‌های تحلیلی نیز بررسی گردید. داده‌ها با روش تحلیل محتوای مقایسه‌ای سازمان‌دهی و تفسیر شدند. نتایج نشان داد محتوای کتاب‌های درسی جمهوری اسلامی ایران در معرفی آذربایجان و ارمنستان جانبدارانه است. آذربایجان به عنوان کشوری غنی، دارای منابع نفت و گاز، کشاورزی پررونق و جایگاه مطلوب گردشگری تصویر شده و مؤلفان با تأکید بر مسلمان بودن مردم این کشور، اما بدون اشاره به پیشینه تاریخی و پیوندهای عمیق فرهنگی آن با ایران، تصویری مثبت ارائه کرده‌اند. در مقابل، ارمنستان به‌عنوان کشوری فقیر، وابسته به منابع خارجی، بدون دسترسی به دریا و غیرمسلمان معرفی شده و روابط سیاسی و ژئوپلیتیک دوستانه ایران و ارمنستان نادیده گرفته شده است. همچنین معاهدات تاریخی نظیر گلستان و ترکمانچای و نقش پیوندهای تمدنی مشترک در همگرایی منطقه‌ای در محتوای آموزشی انعکاس نیافته است. یافته‌ها بیانگر فاصله معنادار میان محتوای کتب درسی و سیاست‌های کلان منطقه‌ای ایران است. تداوم این رویکرد می‌تواند ذهنیت دانش‌آموزان را به سمت درک نادرست از تاریخ و روابط خارجی سوق دهد. بازنگری دقیق و مبتنی بر واقعیات تاریخی، فرهنگی و ژئوپلیتیک در تدوین مطالب مرتبط با کشورهای همسایه ضروری است.
دانلودها
مراجع
Ahmadi, H. (2011). The Division of Azerbaijan in the Treaty of Golestan (p. 142) and the Division of Azerbaijan in the Treaty of Turkmenchay (p. 148). A Study of Azerbaijan's Textbooks (Emphasis on Historical Books). National Studies Quarterly, 12(2).
Akhmeteli, N. (2012). Chess Lessons Introduced to the Curriculum in Armenian Schools. https://www.bbc.com/news/
Ashrafi, M., & Ashrafi, M. (2017). Analyzing the Situation of Shiites in Azerbaijan. Scientific-Research Quarterly on Shiism Studies, 15(58). https://www.shiitestudies.com/article_31328.html
Fallahian, N., & Malek Mahmoudi, N. (2019). Teacher's Guide for Fifth Grade Social Studies 5761. Offset Company.
Fallahian, N., & Malek Mahmoudi, N. (2023). Fifth Grade Social Studies 507. Offset Company.
Kiani, J., & Beyranvand, R. (2018). Identifying Converging and Diverging Factors in Azerbaijan's Relations. Journal of Border Studies, 6(3). https://www.magiran.com/paper/2007779/identifying-the-convergence-and-divergence-factors-in-iran-s-relations-with-the-republic-of-azerbaijan?lang=en
Majidi, M. R., & Soor Anari, H. (2016). The Role of Shared Cultural Heritage in the Convergence of Iran and Azerbaijan. Central Eurasian Studies, 9(2), 341-360.
Maroufi, Y. (2024). Content Analysis in Humanities: A Practical Guide to Analyzing Textbooks. University of TehranER -. https://www.gisoom.com/book/
Şeker, M. (2024). A study on how environmental issues are discussed in social studies textbooks. Environment, Development and Sustainability, 26, 21325-21352. https://doi.org/10.1007/s10668-023-03532-2
Wahyuni, E., Nugraheni, R., & Fadilah, N. (2025). Civic engagement and textbook analysis in Indonesian junior secondary schools. Asia Pacific Journal of Education, 45(1), 23-40.
Yazdani, M., & Norouzi, S. (2023). Content Analysis of the Ninth Grade Social Studies Textbook Based on NCSS Standards. Research in Social Science Education, 10(1), 45-62.
Zakeri, M., Bahramshahi, A., & Bagherzadeh Homaee, M. (2024). Teaching thinking to children and adolescents through instructional strategies and textbook content. Journal of Modern Educational Research, 10(37), 51-63. https://researchbt.cfu.ac.ir/article_3627.html
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 رضا مرتضوي, حسين احمدي, مرتضی اباذری (نویسنده)
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
