شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر خودآگاهی در برنامه‌های تربیتی مدارس
کلمات کلیدی:
خودآگاهی, برنامه تربیتی, مدارس, تحلیل مضمون, آموزش هیجانی-اجتماعیچکیده
هدف پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه‌های مؤثر بر خودآگاهی در برنامه‌های تربیتی مدارس با بهره‌گیری از رویکرد کیفی است. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون انجام شده است. مشارکت‌کنندگان شامل ۱۶ نفر از معلمان، مشاوران، مربیان پرورشی و برنامه‌ریزان آموزشی شهر تهران بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. گردآوری داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته صورت گرفت و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. تحلیل داده‌ها به‌صورت نظام‌مند با استفاده از نرم‌افزار NVivo انجام شد و فرایند کدگذاری در سه سطح کدهای باز، زیرمؤلفه‌ها و مضامین اصلی صورت گرفت. تحلیل داده‌ها منجر به استخراج سه مضمون اصلی شد: ۱) بسترهای فردی رشد خودآگاهی (شامل آگاهی از احساسات، شناخت نقاط قوت و ضعف، خودپذیری، انگیزش درونی و بازاندیشی)، ۲) عوامل بین‌فردی و محیطی مؤثر بر خودآگاهی (شامل ارتباط با همسالان، نقش معلم، جو روانی کلاس، تعامل خانواده و مدرسه، تنوع فرهنگی، و نقش رسانه)، و ۳) راهبردهای برنامه‌ای و آموزشی (شامل تلفیق در برنامه درسی، فعالیت‌های هنری، تمرین‌های ذهن‌آگاهی، ارزشیابی فردمحور و آموزش مهارت‌های زندگی). نتایج نشان داد که رشد خودآگاهی در دانش‌آموزان حاصل تعامل عوامل فردی، بین‌فردی و آموزشی است. طراحی برنامه‌های تربیتی مدرسه‌محور با تمرکز بر این مؤلفه‌ها می‌تواند زمینه‌ساز ارتقای خودآگاهی و در نهایت رشد همه‌جانبه شخصیت دانش‌آموزان شود. پیشنهاد می‌شود راهبردهای شناسایی‌شده در طراحی سیاست‌های آموزشی و تربیتی مورد استفاده قرار گیرد.
دانلودها
مراجع
Asgari, M., Rezaei, A., & Azadfallah, P. (2020). The Effectiveness of Self-awareness Training on Social Adjustment in Students. Journal of Psychological Studies, 16(3), 59–74.
Brackett, M. A., Rivers, S. E., Reyes, M. R., & Salovey, P. (2012). Enhancing academic performance and social and emotional competence with the RULER feeling words curriculum. Learning and Individual Differences, 22(2), 218–224.
Denham, S. A., Bassett, H. H., Zinsser, K., & Wyatt, T. (2012). How preschoolers’ social–emotional learning predicts their early school success: Developing theory‐promoting, competency‐based assessments. Infant and Child Development, 21(6), 667–692.
Durlak, J. A., Weissberg, R. P., Dymnicki, A. B., Taylor, R. D., & Schellinger, K. B. (2011). The impact of enhancing students’ social and emotional learning: A meta-analysis of school-based universal interventions. Child Development, 82(1), 405–432.
Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ. New York: Bantam Books.
Greenberg, M. T., Weissberg, R. P., O'Brien, M. U., Zins, J. E., Fredericks, L., Resnik, H., & Elias, M. J. (2003). Enhancing school-based prevention and youth development through coordinated social, emotional, and academic learning. American Psychologist, 58(6-7), 466–474.
Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition and Personality, 9(3), 185–211.
Schonert-Reichl, K. A., Oberle, E., Lawlor, M. S., Abbott, D., Thomson, K., Oberlander, T. F., & Diamond, A. (2015). Enhancing cognitive and social–emotional development through a simple-to-administer mindfulness-based school program for elementary school children: A randomized controlled trial. Developmental Psychology, 51(1), 52–66.
Zins, J. E., Weissberg, R. P., Wang, M. C., & Walberg, H. J. (2004). Building Academic Success on Social and Emotional Learning: What Does the Research Say? New York: Teachers College Press.
