شناسایی ابعاد تربیت شهروندی در محتوای کتاب‌های درسی دوره متوسطه
کلمات کلیدی:
تربیت شهروندی, کتاب درسی, آموزش متوسطه, تحلیل مضمون, آموزش مدنیچکیده
هدف از پژوهش حاضر، شناسایی ابعاد تربیت شهروندی در محتوای کتاب‌های درسی دوره متوسطه بر اساس دیدگاه معلمان، کارشناسان و متخصصان برنامه‌ریزی درسی بود. این مطالعه با رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون انجام شد. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۲۵ نفر از معلمان، کارشناسان آموزشی و برنامه‌ریزان درسی شاغل در شهر تهران گردآوری شد. نمونه‌گیری به روش هدفمند و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. مصاحبه‌ها ضبط، پیاده‌سازی و با استفاده از نرم‌افزار NVivo تحلیل شدند. کدگذاری در سه مرحله باز، محوری و انتخابی صورت گرفت و در نهایت مضامین اصلی استخراج گردید. تحلیل داده‌ها منجر به استخراج سه مقوله اصلی شامل «شهروندی اخلاق‌محور»، «شهروندی سیاسی–مدنی» و «شهروندی محیطی و جهانی» شد. هر یک از این مقوله‌ها دارای زیرمقوله‌هایی نظیر صداقت، مسئولیت‌پذیری اجتماعی، آگاهی سیاسی، تعلق ملی، آگاهی زیست‌محیطی و مسئولیت جهانی بودند. شرکت‌کنندگان بر این باور بودند که محتوای کتاب‌های درسی موجود بیشتر بر جنبه‌های اخلاقی سنتی تأکید دارد و از مفاهیم نوین شهروندی مانند سواد رسانه‌ای، تفکر انتقادی و مشارکت مدنی فعال غافل مانده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که محتوای کتاب‌های درسی دوره متوسطه از منظر تربیت شهروندی، ساختار منسجم و یکپارچه‌ای ندارد و بسیاری از ابعاد مهم شهروندی در آن مغفول مانده‌اند. بازنگری در محتوای درسی با رویکرد تلفیقی، بومی‌سازی‌شده و مسئله‌محور ضروری به نظر می‌رسد.
دانلودها
مراجع
Ajiboye, J. O., & Silo, N. (2008). Enhancing Botswana children's environmental knowledge, attitudes and practices through the school civic clubs. International Journal of Environmental & Science Education, 3(3), 105–114.
Banks, J. A. (2017). Diversity and citizenship education: Global perspectives. John Wiley & Sons.
Gholami, K. (2012). Moral education in Iran: A historical and contemporary analysis. Journal of Moral Education, 41(4), 501–516.
Hoskins, B., & Crick, R. D. (2010). Competences for learning to learn and active citizenship: Different currencies or two sides of the same coin? European Journal of Education, 45(1), 121–137.
Kerr, D. (1999). Citizenship education: An international comparison. International Review of Curriculum and Assessment Frameworks.
Osler, A., & Starkey, H. (2006). Education for democratic citizenship: A review of research, policy and practice 1995–2005. British Educational Research Association.
Print, M. (2007). Citizenship education and youth participation in democracy. British Journal of Educational Studies, 55(3), 325–345.
Sadeghi, A., & Sepahi, Z. (2018). The hidden curriculum of Iranian school textbooks. Journal of Curriculum Studies, 50(2), 179–195.
Shahvali, M., & Ghaffari, M. (2020). Analysis of the civic education content in Iranian secondary school textbooks. Educational Research and Reviews, 15(9), 512–520.
UNESCO. (2015). Global Citizenship Education: Topics and Learning Objectives. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.
Ziaee, P., & Yousefi, M. (2019). Globalization and educational change in Iran: Challenges and strategies. Compare: A Journal of Comparative and International Education, 49(6), 895–911.
