تحلیل محتوای آموزشی درباره حقوق کودکان در برنامه درسی رسمی
کلمات کلیدی:
حقوق کودک, تحلیل مضمون, برنامه درسی رسمی, آموزش و پرورش, نابرابری جنسیتی, تربیت معلمچکیده
هدف پژوهش حاضر، تحلیل کیفی محتوای آموزشی مرتبط با حقوق کودکان در برنامه درسی رسمی ایران با تمرکز بر چگونگی بازنمایی مفاهیم حقوق کودک، موانع موجود، و راهکارهای ارتقاء آن است. این مطالعه با رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون انجام شده است. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۵ نفر از متخصصان حوزه آموزش و برنامه‌ریزی درسی در تهران گردآوری شد. نمونه‌گیری به صورت هدفمند و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. داده‌های حاصل با استفاده از نرم‌افزار NVivo نسخه ۱۲ تحلیل شد و مضامین اصلی، فرعی و مفاهیم باز از دل مصاحبه‌ها استخراج گردید. یافته‌ها نشان دادند که بازنمایی حقوق کودکان در برنامه درسی رسمی پراکنده، غیرمنسجم و اغلب غیرمستقیم است. مفاهیمی همچون کرامت، عدالت، احترام و مسئولیت‌پذیری به‌صورت ضمنی در برخی کتاب‌ها گنجانده شده‌اند اما از اشاره مستقیم و ساختارمند به حقوق کودک غفلت شده است. همچنین نابرابری جنسیتی، حذف گروه‌های خاص کودکان، ضعف تربیت معلمان و موانع ارزشی-فرهنگی از جمله چالش‌های عمده در آموزش این حوزه بودند. در بخش راهکارها، بازنگری در محتوای درسی، توانمندسازی معلمان، استفاده از فناوری و مشارکت دانش‌آموزان مورد تأکید قرار گرفت. آموزش حقوق کودک در ایران نیازمند بازطراحی جامع در ابعاد محتوایی، تربیتی و فرهنگی است. تنها از طریق تلفیق رویکردهای مشارکتی، آموزش معلمان، و ارزیابی نظام‌مند می‌توان گامی مؤثر در جهت تحقق عدالت تربیتی و آگاهی کودکان نسبت به حقوق خود برداشت.
دانلودها
مراجع
Alderson, P. (2000). School students' views on school councils and daily life at school. Children & Society, 14(2), 121–134.
Azimi, M. (2022). A Critical Analysis of Children’s Rights in Iranian Educational Content. Journal of Curriculum Studies, 14(3), 57–80.
Bakhshi, R. (2023). Teachers’ Perceptions of Children’s Rights Education: A Case Study in Tehran. Iranian Journal of Educational Policy, 11(1), 33–49.
Covell, K., & Howe, R. B. (2008). Children, families and violence: Challenges for children's rights. Jessica Kingsley Publishers.
Covell, K., Howe, R. B., & McNeil, J. K. (2010). Implementing children's human rights education in schools. Improving Schools, 13(2), 117–132.
Jerome, L., Emerson, L., Lundy, L., & Orr, K. (2015). Teaching and learning about child rights: A study of implementation in 26 countries. UNICEF Office of Research.
Kianpour, M., & Saeedi, N. (2019). Gender Stereotyping in Iranian Primary School Textbooks: A Critical Discourse Analysis. Journal of Gender and Education, 15(2), 94–108.
Lansdown, G. (2011). Every child’s right to be heard: A resource guide on the UN Committee on the Rights of the Child general comment No. 12. UNICEF.
Quennerstedt, A. (2016). Education and children’s rights: A sociological perspective on the implementation of children’s rights in education. International Journal of Children’s Rights, 24(1), 23–45.
Reynaert, D., Bouverne-De Bie, M., & Vandevelde, S. (2012). A review of children’s rights literature since the adoption of the United Nations Convention on the Rights of the Child. Childhood, 19(4), 518–534.
Sadeghi, M. (2021). The Challenges of Human Rights Education in Iran’s National Curriculum. Human Rights Education Review, 4(1), 54–73.
Tibbitts, F. (2002). Understanding what we do: Emerging models for human rights education. International Review of Education, 48(3–4), 159–171.
UNESCO. (2020). Inclusion and Education: All Means All – Global Education Monitoring Report 2020. Paris: UNESCO Publishing.
UNICEF. (2019). The Convention on the Rights of the Child: The children’s version. New York: UNICEF.
